Οριακή ή μεταιχμιακή προσωπικότητα

 

Οι υποστηρικτές αυτής της άκρως αμφιλεγόμενης οντότητας ισχυρίζονται ότι η δομή της

προσωπικότητας των πασχόντων από αυτήν βρίσκεται σε μια ενδιάμεση θέση μεταξύ

νευρωσικών και ψυχωσικών επιπέδων και χαρακτηρίζεται από συναισθηματική αστάθεια και συναισθηματικές διαταραχές, παρορμητικότητα, ρηχότητα στην κοινωνική

προσαρμογή, ακαταστασία στις διαπροσωπικές σχέσεις, ψυχοαποσυνδετικά επεισόδια

και παροδικές φάσεις με ψυχωσικά επεισόδια. Άλλοι υποστηρίζουν ότι έχει περισσότερα

χαρακτηριστικά ψυχωσικής συμπτωματολογίας, παρά διαταραχής της προσωπικότητας.

Πιθανόν σε αυτή τη νοσολογική κατηγορία να στεγάζονται και άλλες διαταραχές που δεν

έχουν ακόμη αναγνωριστεί και πάντως ο ορισμός πολύ απέχει από το να αντανακλά μια

διαταραχή της προσωπικότητας (Akiskal, 2004).

Είναι συχνότερη στις γυναίκες απ’ ότι στους άνδρες, σε αναλογία 4:1. Ανικανότητα

εγκατάστασης διαπροσωπικών σχέσεων, χαοτική σεξουαλική ζωή, δυσανεξία σε ασαφή

μηνύματα, μείωση του ελέγχου των ενστικτικών ενορμήσεων, χαμηλή ανοχή στην

ψυχοκαταπόνηση αποτελούν χαρακτηριστικά της οριακής προσωπικότητας. Οι

εγκατεστημένες διαπροσωπικές τους σχέσεις μαστίζονται από ένταση και συνεχείς

ανατροπές με εναλλαγές προσκόλλησης και απόρριψης. Σε προσωπικό επίπεδο, τα

άτομα αυτά συνήθως βιώνουν ένα είδος αποδιοργάνωσης και αστάθειας στην εικόνα

που έχουν για τον εαυτό τους, το συναίσθημα, τη συμπεριφορά και τις διαπροσωπικές

τους σχέσεις. Το συναίσθημά τους διακινείται από την κατάθλιψη στο άγχος και στην

ευερεθιστότητα.

Έχουν συγκεχυμένες και αντιφατικές απόψεις για τον εαυτό τους, τη σεξουαλικότητά τους, τους στόχους τους και τις αξίες της ζωής, την καριέρα, τις επιλογές και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Κατατρύχονται από ένα χρόνιο και εξόχως δυσφοριογόνο αίσθημα κενού.

Συχνά υπό το βάρος στρεσογόνων καταστάσεων είναι δυνατόν να εκδηλώσουν

παρανοειδή ιδεασμό ή ακόμη και ψυχωσική συμπτωματολογία για σύντομα χρονικά

διαστήματα. Η παρορμητικότητά τους εκδηλώνεται με κατάχρηση ουσιών, ακαταστασία

στη λήψη τροφής με βουλιμικά και ανορεξικά επεισόδια, εκρήξεις θυμού με λεκτική

κακομεταχείριση, ριψοκίνδυνη οδήγηση κ.λπ. Η κατάθλιψη, που σχεδόν μόνιμα συνοδεύει αυτή τη διαταραχή, επιτείνει τη δυσφορία και, σε συνδυασμό με την έντονη

παρορμητικότητα, είναι δυνατόν να οδηγήσει σε επανειλημμένες απόπειρες αυτοκτονίας,

με τελική συνέπεια η αυτοκτονία να αποτελεί αιτία θανάτου για περίπου το 10% των

ασθενών και να αυξάνει τη θνησιμότητα του πληθυσμού των οριακών σε πολύ υψηλά

επίπεδα. Με την πάροδο του χρόνου η εικόνα σταδιακά βελτιώνεται σημαντικά στους

περισσότερους από αυτούς τους ασθενείς. Αυτό προφανώς υποδηλώνει είτε ότι δεν

πρόκειται για διαταραχή της προσωπικότητας, αφού δεν διαρκεί εφόρου ζωής, είτε ότι

είναι ένα πακέτο διαταραχών νευρωσικού και ψυχωσικού τύπου, στις οποίες

περιλαμβάνονται και στοιχεία διαταραχής προσωπικότητας. Δεν αποκλείεται, επίσης, να

πρόκειται περί μιας επιπλεγμένης αναπτυξιακής μετεφηβικής διαταραχής, που

περιλαμβάνει στοιχεία ανώμαλης εξέλιξης και έκβασης της κρίσης ταυτότητας.

Η θεραπεία περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία με στόχο την

κατάκτηση καλύτερης αυτογνωσίας, τον έλεγχο της παρορμητικότητας και κυρίως των

επικίνδυνων για τη ζωή συμπεριφορών, την αύξηση της ανθεκτικότητας στις αγχογόνες

καταστάσεις και την επίτευξη κάποιας σταθερότητας στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χρειαστεί αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή.

Αντιψυχωσική αγωγή θα χορηγηθεί στις λιγότερο συχνές περιπτώσεις, όπου εμφανίζεται

ψυχωσική συμπτωματολογία.

Στα διαγνωστικά κριτήρια περιγράφεται ένας εκτεταμένος τύπος αστάθειας των

διαπροσωπικών σχέσεων, της εικόνας του εαυτού και των συναισθημάτων και έντονης

παρορμητικότητας που αρχίζει νωρίς στην ενήλικη ζωή και είναι παρών σε μία ποικιλία

καταστάσεων, όπως φαίνεται από πέντε (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:

1. ξέφρενες προσπάθειες του ατόμου να αποφύγει πραγματική ή φανταστική

εγκατάλειψη,

2. ένας τύπος ασταθών και έντονων διαπροσωπικών σχέσεων που χαρακτηρίζονται

από εναλλαγές μεταξύ των ακραίων περιπτώσεων της εξιδανίκευσης και της

υποτίμησης,

3. διατάραξη της ταυτότητας: έντονα και επίμονα ασταθής εικόνα ή αίσθηση του

εαυτού,

4. παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς που είναι δυνητικά

αυτοκαταστροφικοί (π.χ. ξόδεμα χρημάτων, σεξ, κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη

οδήγηση, επεισόδια υπερφαγίας),

5. επανειλημμένη αυτοκτονική συμπεριφορά, χειρονομίες ή απειλές ή

αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά,

6. συναισθηματική αστάθεια οφειλόμενη σε έντονη αντιδραστικότητα της διάθεσης

(π.χ. έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος που συνήθως διαρκεί

για λίγες ώρες και μόνο σπάνια περισσότερο από λίγες μέρες),

7. χρόνια αισθήματα κενού,

8. απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού (π.χ. συχνά

ξεσπάσματα θυμού, συνεχής θυμός, επανειλημμένα το άτομο έρχεται στα χέρια),

και

9. παροδικός, σχετιζόμενος με στρες παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά

συμπτώματα.