ΕΞΗΓΩΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

 

Αντιμέτωποι με το άγχος εγκατάλειψης των παιδιών

Για πολλούς γονείς που παίρνουν διαζύγιο ένα από τα δυσκολότερα πράγματα που πρέπει ν'αντιμετωπίσουν είναι να μιλήσουν στα παιδιά τους για τον επικείμενο χωρισμό και το διαζύγιο. Και για τους γονείς και για τα παιδιά, αυτό αποτελεί ένα πραγματικά ευαίσθητο θέμα, ένα θέμα με σημαντικές επιπτώσεις στο μέλλον ενός παιδιού.

Τα παιδιά είναι πολύ πιθανότερο να αναπτύξουν άγχος εγκατάλειψης όταν δεν είναι προετοιμασμένα για το γονικό χωρισμό. Τα παιδιά θα αντεπεξέλθουν καλύτερα σε κάθε φάση της διαδικασίας του διαζυγίου, εάν από πριν τους έχουν πει τι να περιμένουν και πότε θα συμβεί κάθε πράγμα. Πολύ συχνά τα παιδιά ξυπνούν ένα πρωί και ανακαλύπτουν ότι ο πατέρας τους δε μένει πια μαζί τους. Με ελάχιστες ή καθόλου εξηγήσεις έχει απλά φύγει. Στα παιδιά ανακοινώνεται μόνο ότι ο πατέρας τους έφυγε από το σπίτι και ότι οι γονείς τους θα πάρουν διαζύγιο.

Όταν ένας γονέας φεύγει από το σπίτι ξαφνικά, αυτό συνήθως προκαλεί σοκ στο παιδί και του δημιουργεί μεγάλο άγχος, ακόμη και αν φαινομενικά το παιδί δεν είναι ιδιαίτερα κοντά ή ιδιαίτερα συνδεδεμένο με το γονέα που φεύγει. Τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά βιώνουν ισχυρό άγχος εγκατάλειψης, δεν καταλαβαίνουν, στην πραγματικότητα, γιατί ο πατέρας τους έφυγε, ποια θα είναι η μελλοντική τους επαφή μαζί του ή ποιος άλλος θα φύγει.

Οι γονείς μπορούν να μιλήσουν στα παιδιά για το διαζύγιο και να ξεκινήσουν ένα συνεχή διάλογο μαζί τους, μόλις η απόφαση οριστικοποιηθεί και όταν ορίσουν την ημερομηνία που ο ένας από τους δύο θα φύγει. Η καλύτερη προσέγγιση είναι οι δύο γονείς να καθίσουν μαζί και να μιλήσουν με τα παιδιά, όταν αυτή η ενότητα και η σύμπνοια είναι δυνατές. Επίσης, συνήθως είναι καλύτερο να μιλήσουν σε όλα τα παιδιά μαζί, σε μία οικογενειακή συνάντηση όπου είναι όλοι παρόντες, παρά σε κάθε παιδί ξεχωριστά. Με τον τρόπο αυτό τα αδέρφια μπορούν να μάθουν να είναι πηγή ανακούφισης ο ένας για τον άλλο από την αρχή. Μερικές φορές μπορεί να βοηθήσει η συμμετοχή ενός τρίτου προσώπου, όπως ενός έμπιστου ψυχολόγου ή των παππούδων στην αρχική αυτή οδυνηρή συζήτηση, ιδίως εάν τα συναισθήματα ή η διάθεση των ενηλίκων είναι ιδιαίτερα άστατα.

 

Μια σημαντική και κρίσιμη δοκιμασία

Το να μιλήσει ένας γονιός στα παιδιά του για το χωρισμό είναι μια από τις πρώτες και πιο οδυνηρές δοκιμασίες του διαζυγίου. Πολλοί γονείς αντιλαμβάνονται την ανακοίνωση αυτή ως μια παραδοχή της αποτυχίας τους απέναντι στο άτομο που πιστεύουν πως έχουν απογοητεύσει περισσότερο απ' όλα, το παιδί τους. Πίσω από τις λέξεις «Ο πατέρας σου κι εγώ αποφασίσαμε να χωρίσουμε» κρύβονται ολόκληρα στρώματα απογοήτευσης, όχι μόνο για το γάμο σας, τον/ την πρώην σας σύντροφο ή τον ίδιο σας τον εαυτό, αλλά και για την ικανότητά σας να παρέχετε αυτό που θεωρούν οι περισσότεροι γονείς πως είναι το βασικό δικαίωμα κάθε παιδιού, ευτυχισμένα παιδικά χρόνια. Η ανακοίνωση του χωρισμού μπορεί να αντιπροσωπεύει την πρώτη φορά που δεν μπορέσατε να προστατέψετε το παιδί σας με τη βοήθεια της απόλυτης δύναμης και αγάπης που τρέφετε γι' αυτό.

Εξαιτίας των ανησυχιών σας, μπορεί όχι μόνο να τρέμετε στην ιδέα πως πρέπει να μιλήσετε στα παιδιά σας αλλά και να το αποφεύγετε επισταμένως. Ωστόσο, είναι κάτι που όχι μόνο μπορείτε να κάνετε αλλά και πρέπει να κάνετε. Αυτή η πολύ κρίσιμη και σημαντική δοκιμασία μπορεί να είναι αποφασιστική για τον τρόπο με τον οποίο το παιδί σας θα αντιληφθεί όσα έπονται. Θα κρίνει όχι μόνο αυτό που θα θεωρήσει ή θα νιώσει πως ισχύει για το χωρισμό αλλά και εσάς, τον/ την πρώην σας σύζυγο και όλες τις υπόλοιπες αποφάσεις και αλλαγές που θα επακολουθήσουν στη ζωή του.

Ο τρόπος με τον οποίο θα προσεγγιστούν τα παιδιά εξαρτάται από πολυάριθμους παράγοντες, όπως η ηλικία τους, οι συνθήκες του χωρισμού, η φάση στην οποία βρίσκεται η σχέση μεταξύ των δύο γονιών, καθώς και ζητήματα που αφορούν το μέλλον των παιδιών και για τα οποία μπορείτε να είστε όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένοι και εφησυχαστικοί (π.χ. πού θα ζήσουν, πότε θα βλέπουν τον καθένα σας). Τα παιδιά θα επωφεληθούν αν εσείς, αλλά και ο/ η πρώην σας σύντροφος τούς πείτε τα ίδια πράγματα, είστε συναισθηματικά παρόντες και τους μιλήσετε πολύ συγκεκριμένα για το πώς πρόκειται να επηρεάσει τις ζωές τους ο χωρισμός και ιδιαίτερα την επαφή τους με τον καθένα σας.

Επίσης, το σίγουρο είναι πως οι λαθεμένοι τρόποι που μπορεί να ακολουθηθούν είναι εκατοντάδες, ενώ απαιτείται συναισθηματική πειθαρχία και αυτογνωσία, ώστε να αποφευχθούν τα πιο κοινά και ενδεχομένως ολέθρια λάθη. Το να πείτε στα παιδιά σας πως χωρίζετε μπορεί να αποτελεί την πρώτη σας εμπειρία, προκειμένου να αναγνωρίσετε και να μάθετε πώς να διαχειρίζεστε τα συναισθήματά σας, να βλέπετε την κατάσταση μέσα από τα μάτια των παιδιών σας και να κάνετε πράγματα που θα σας κάνουν να νιώσετε πολύ καλύτερα σε δυο, δέκα ή είκοσι χρόνια από τη στιγμή που θα χωρίσετε. Το να αντιμετωπίσει κανείς τη διαδικασία του διαζυγίου είναι μια δεξιότητα που μαθαίνεται όπως τόσες άλλες. Η αλήθεια είναι πως στη συγκεκριμένη περίπτωση δε μας δίνεται η ευκαιρία για εξάσκηση. Αν καταφέρουμε να φέρουμε σε πέρας αυτή την πρώτη δοκιμασία ψύχραιμα και με σχετική, έστω, επιτυχία, σίγουρα γινόμαστε ικανοί να αντιμετωπίσουμε μελλοντικά ζητήματα, τόσο αυτά που μπορεί να προβλεφτούν όσο και αυτά που δεν μπορούν, έχοντας αυτοπεποίθηση σε έναν ικανοποιητικό βαθμό και με σχετική ευκολία, γεγονός το οποίο θα βοηθήσει όχι μόνο εμάς αλλά και τα παιδιά μας.

 

Προειδοποιώντας τα παιδιά

Τι πρέπει να γνωρίζουν τα παιδιά σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς τους στο γάμο τους, προτού ο χωρισμός αρχίσει να μοιάζει αναπόφευκτος; Κάποιος θα έλεγε: «Όχι ιδιαίτερα πολλά, διότι οι συγκρούσεις των δυο γονιών μέσα στο πλαίσιο του γάμου βλάπτουν τα παιδιά τόσο όσο οι συγκρούσεις των δύο γονέων μετά το διαζύγιο». Επομένως, μπορεί και να εκπλαγείτε όταν μάθετε πως οι γονείς όντως μπορούν να κάνουν εξαιρετικά καλή δουλειά στην προσπάθειά τους να προστατέψουν τα παιδιά τους από τα σοβαρά προβλήματα που διέπουν το γάμο τους. Κάποιοι γονείς, μάλιστα, κρατούν τα προβλήματα τους τόσο μακριά από τα παιδιά τους, ώστε εκείνα να μην έχουν καν υποψιαστεί πως κάτι συμβαίνει μέχρι την αποφράδα εκείνη μέρα που μαθαίνουν πως οι γονείς τους χωρίζουν. Είναι πλέον αναμενόμενο το γεγονός ότι τα παιδιά αυτά μένουν άναυδα στο άκουσμα της είδησης αυτής, στενοχωριούνται πάρα πολύ, ενώ μερικές φορές νιώθουν ακόμη και προδομένα όταν ανακαλύψουν πως η ζωή με τους δυο ανθρώπους, που μέχρι τη στιγμή εκείνη ένιωθαν πως γνώριζαν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο στον κόσμο, δεν είναι αυτό που πίστευαν. Η άγνοια μπορεί να είναι ευλογία, μπορεί όμως να βιωθεί και ως μια πηγή μεγάλης απογοήτευσης, όταν τα παιδιά συνειδητοποιήσουν πως ο ευτυχισμένος γάμος των γονέων τους δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια πλάνη. Τα πράγματα είναι καλύτερα για τα παιδιά, αν οι γονείς τους τα έχουν προετοιμάσει έστω και λίγο, αν τα παιδιά γνωρίζουν πως οι γονείς τους αντιμετωπίζουν προβλήματα, έστω κι αν μέχρι κάποιο σημείο μοιάζουν να τα ελέγχουν.

Κοινωνικοί επιστήμονες έχουν δείξει (Hetherington, 1989) πως αν ο βαθμός των συγκρούσεων μεταξύ των δυο γονέων ήταν υψηλός μέσα στο γάμο, τα παιδιά μπορούν να τα βγάλουν πέρα καλύτερα μετά το χωρισμό σε σχέση με πριν, όταν οι γονείς τους ήταν ακόμα μαζί. Αυτό άλλωστε αποτελεί μια ακόμη απόδειξη για τα καταστροφικά αποτελέσματα που μπορούν να έχουν οι συγκρούσεις των γονέων στα παιδιά. Από την άλλη μεριά, όμως, δεν παύει να είναι μια αισιόδοξη και ρεαλιστική επιβεβαίωση του γεγονότος ότι ο χωρισμός μπορεί να οδηγήσει στη μείωση των διενέξεων αυτών. Πρόσφατες μελέτες αλλάζουν όσα πιστεύαμε μέχρι τώρα για το ρόλο που έπαιζαν οι συγκρούσεις στο πλαίσιο ενός γάμου. Οι ειδικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, όταν ο βαθμός των συγκρούσεων σε μια οικογένεια με δύο γονείς είναι χαμηλός, τα παιδιά έχουν περισσότερα προβλήματα μετά το χωρισμό σε σύγκριση με τα προβλήματα που είχαν όταν οι γονείς τους ήταν μαζί. Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δε σημαίνει πως οι γονείς πρέπει να συγκρούονται ασταμάτητα όταν είναι μαζί, ώστε το διαζύγιο να έρθει ως ανακούφιση. Από την άλλη μεριά, όμως, η διατύπωση αυτή υπονοεί πως μερικοί προβληματικοί γάμοι στα μάτια των παιδιών της οικογένειας φαντάζουν πετυχημένοι και κάτω από αυτές τις συνθήκες ίσως τα παιδιά να ήταν πιο ευτυχισμένα, αν οι γονείς τους έμεναν μαζί. Αν κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς αντίθετο με αυτό που θα είχατε την επιθυμία να κάνετε, θυμηθείτε πως τα παιδιά αντιλαμβάνονται το γάμο των γονιών τους τελείως διαφορετικά απ' ότι οι ίδιοι τους οι γονείς.

 

Παιδιά με επίγνωση των προβλημάτων των γονιών τους

Για τα παιδιά η επίγνωση των προβλημάτων των γονέων τους, έως ένα βαθμό, δρα ως εμβόλιο. Για τα παιδιά τα οποία έχουν αυτό το είδος επίγνωσης, τα άγχη που απλώς συνοδεύουν την προσπάθειά τους να προσαρμοστούν στο χωρισμό δεν έρχονται να προστεθούν σε αυτό που πολλά παιδιά περιγράφουν ως αιφνίδια ταραχή, την οποία βίωσαν όταν ανακάλυψαν πως ο τρόπος που αντιλαμβάνονταν καθώς και όλα όσα πίστευαν για τα δυο σημαντικότερα άτομα της ζωής τους ήταν λαθεμένα. Αν οι γονείς μπορούν να συζητήσουν με τα παιδιά τους για μερικά από τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν στο γάμο τους και αυτό μπορούν να το κάνουν χωρίς να συγκρούονται ανοιχτά και χωρίς να αποκαλύπτουν στα παιδιά τους λεπτομέρειες τις οποίες δεν πρέπει να γνωρίζουν, κάτι τέτοιο μπορεί να βοηθήσει, ώστε τα παιδιά να προετοιμαστούν για το χειρότερο. Και αν το χειρότερο δε συμβεί ποτέ, αν οι γονείς κατορθώσουν να επιλύσουν τα προβλήματά τους και τελικά μείνουν μαζί, τα παιδιά θα έχουν πάρει ένα πολύτιμο μάθημα, πως ο γάμος είναι κάτι το οποίο απέχει πολύ από το ιδανικό. Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που διέπει μια καλή σχέση είναι να μπορεί να αναγνωρίζει κανείς τις δυσκολίες της και να βρίσκει τρόπους να τις αντιμετωπίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Ένα δευτερεύον αλλά όχι λιγότερο σημαντικό μάθημα είναι πως καλή ζωή για τα παιδιά και χαρούμενη παιδική ηλικία δε σημαίνει απαραίτητα και ζωή σαν παραμύθι. Παρά τις προσπάθειες εκ μέρους μας να προστατέψουμε τα παιδιά μας από τα λιγότερο ευχάριστα γεγονότα της ζωής, συνειδητοποιούμε πως αυτές οι δύσκολες στιγμές είναι που προσφέρουν τα πολυτιμότερα μαθήματα ζωής που όλοι μας έχουμε ανάγκη να πάρουμε. Τα περισσότερα παιδιά είναι υποψιασμένα για το γεγονός ότι η ζωή δεν είναι τέλεια. Αργά ή γρήγορα οι γονείς θα πρέπει να παραδεχτούν τα προβλήματά τους ο ένας στον άλλο και στα παιδιά τους. Μπορεί να είναι δελεαστικό σε δύσκολες στιγμές σαν κι αυτές να υιοθετεί κανείς ένα τεράστιο και απαστράπτον χαμόγελο, αλλά προσπαθήστε να αντισταθείτε σε αυτό. Δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγετε, να αγνοήσετε ή να αποσπάσετε την προσοχή του παιδιού σας από το γεγονός ότι η ζωή του αλλάζει ή πως σε λίγο πρόκειται να αλλάξει δραματικά. Το να τα κάνετε όλα να μοιάζουν ιδανικά και παραμυθένια μπορεί να σας βοηθήσει να κερδίσετε λίγο χρόνο, αλλά το αντίτιμο που θα πληρώσετε θα είναι μεγάλο και θα αφορά την εμπιστοσύνη των παιδιών σας.