Το στρες στη σύγχρονη εποχή Το στρες είναι μια αυτόματη αντίδραση του οργανισμού για την αντιμετώπιση άμεσης απειλής και κινδύνου. Ο οργανισμός προετοιμάζεται για να επιτεθεί ή να ξεφύγει από την επικίνδυνη κατάσταση. Η προετοιμασία αυτή ρυθμίζεται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα, το οποίο όταν διεγείρεται από το σήμα απειλής, αυξάνει τη λειτουργία των περισσότερων συστημάτων του οργανισμού και προκαλεί έκκριση ορμονών και ουσιών με σκοπό να κερδίσει περισσότερη ενέργεια και να μη παρεμποδιστεί η αντίδραση. Ενώ παλαιότερα το στρες ήταν αποτέλεσμα απειλών από το φυσικό περιβάλλον (ζώα, εχθροί, φυσικές καταστροφές,) στην σύγχρονη εποχή, οι απειλές αφορούν κυρίως ψυχικού τύπου πιέσεις, οι οποίες όμως δεν έχουν το χαρακτήρα της άμεσης απειλής, καταστροφής του οργανισμού. Με άλλα λόγια ο οργανισμός λειτουργεί σαν να δίνεται λάθος συναγερμός. Οι εξωτερικές πιέσεις σε συνδυασμό με τις εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις προκαλούν αυτόν τον συναγερμό. Οι εξωτερικές πιέσεις αφορούν το σύγχρονο τρόπο ζωής και τις νέες συνθήκες που κυριαρχούν. Οι εσωτερικές-ψυχικές συγκρούσεις αφορούν κυρίως τη σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας και της απαγόρευσης («θέλω, αλλά δεν επιτρέπεται να το κάνω») και στη μεγάλη πολλές φορές απόσταση μεταξύ αυτού που επιθυμεί να είναι ο κάθε άνθρωπος και αυτού που πιστεύει ότι είναι. Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω παραγόντων, οι οποίοι είναι συνεχείς και καθημερινοί, διατηρούν τον οργανισμό σε μια σταθερή και μόνιμη κατάσταση στρες. Αποτέλεσμα αυτής της συνεχιζόμενης κατάστασης είναι, ψυχολογικά προβλήματα και ψυχικές διαταραχές, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, αγχώδη νεύρωση, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, χρήση ουσιών, ψύχωση. Από την άλλη μεριά οι ουσίες και οι ορμόνες που μετά τη λήξη του συναγερμού, θα ’πρεπε να περιορίζεται η έκκρισή τους και να αποβάλλονται από τον οργανισμό (κορτιζόλη, χοληστερίνη, κατεχολαμίνες), αυτές παραμένουν και προκαλούν βλάβες στα όργανα, όπως υπέρταση, σεξουαλικές διαταραχές, καρδιακά, αγγειακά προβλήματα, γαστρεντερικά αυτοάνοσα.
Πώς είναι οι συνθήκες ζωής και πώς αντιδρά ο άνθρωπος σε αυτές.
Η μεγάλη πίστη για ακαδημαϊκή επιτυχία, που έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας η τη δυσαναλογία των 10 – 15 ετών σπουδών σε σχέση με την αμοιβή, η αλλαγή στη δομή της οικογένειας, αντικαθιστώντας την εκτεταμένη οικογένεια, η πυρηνική η ακόμα και η μονογονεϊκή.
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, που πέρα από τα όποια θετικά αποτελέσματα, οδηγεί στην απομάκρυνση και τελικά στην αποξένωση.
Η ανάγκη της γυναίκας να βγει στην παραγωγή, που ωθεί τους γονείς ώστε να μη θέτουν όρια στη συμπεριφορά των παιδιών, είτε από ενοχές επειδή λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι, είτε για να μη τους δημιουργήσουν ψυχικά τραύματα. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι πολλές φορές τα παιδιά γίνονται ανώριμα ή ψυχικά ευάλωτα. Η ώριμη οριοθέτηση των παιδιών, ταυτόχρονα βέβαια με τη φροντίδα και την φυσική προστασία, δημιουργεί μια πλευρά στον ψυχισμό, αυτοελέγχου και αυτοπροστασίας όπου μέσα εκεί έχουν τη δυνατότητα να ελίσσονται και να δημιουργούν. Η έλλειψη των ορίων σημαίνει ότι στη πρώτη δυσκολία προκαλείται μια ψυχική αποδιοργάνωση. Είναι θετικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια βγαίνει και η γυναίκα στη παραγωγή. Χρειάζεται όμως λίγος χρόνος για να επέλθει μια ισορροπία των δυναμικών στην οικογένεια και να καταχωρηθεί ως δεδομένο. Θα πρέπει να γνωρίζουμε πως για το παιδί μπορεί να εκλείπει ο χρόνος φυσικής παρουσίας των γονέων, ο οποίος όμως μπορεί να αναπληρωθεί από τη δημιουργία μιας ουσιαστικής σχέσης όπου ο χρόνος που απομένει να είναι επαρκής. Η γυναίκα-μητέρα θα πρέπει να απoενοχοποιηθεί. Η επιστήμη και κυρίως αυτή της ψυχολογίας, χρειάζεται να ερευνά και να δίνει λύσεις στα ερωτήματα που τίθενται σε κάθε συνθήκη που επικρατεί. Ακόμα, τα παιδιά πηγαίνουν από νωρίς σε παιδικούς σταθμούς. Αφού ελεγχθούν οι συνθήκες και υπάρχει τακτική επικοινωνία με τους εκπαιδευτικούς, ο παιδικός σταθμός γίνεται ένα χρήσιμο μέσο κοινωνικοποίησης του παιδιού. Με συζητήσεις θα πρέπει να κατανοήσουμε τις ανάγκες του παιδιού και να κατευθυνθούμε προς τις επιθυμίες τους όσο αυτό είναι δυνατό κυρίως σε ότι αφορά την εκπαίδευση και την επαγγελματική επιλογή.
Οι αλλαγές στα εργασιακά δεδομένα όπως η ελεύθερη αγορά και η δημιουργία εταιρικών σχημάτων και εταιρικών κανόνων διοίκησης, με αυτοσκοπό τον πλούτο και την κυριαρχία. Η ανάδειξη των εταιρικών αυτών συστημάτων μεταθέτει την επιθετικότητα των εργαζομένων η των πολιτών από τα πρόσωπα που οργανώνουν αυτά τα συστήματα στο ίδιο το σύστημα. Ουσιαστικά είναι απρόσωπη αυτή η επιθετικότητα. Δεν είναι στοχευμένη. Σαν κάποιος να επιτίθεται σε τοίχο. Έτσι επιστρέφει στον ίδιο που την εκφράζει, με τη μορφή κατάθλιψης, όπου προκαλούνται συναισθήματα ανεπάρκειας, αποτυχίας, ανημποριάς και ανικανότητας. Αυτά τα συναισθήματα αποτελούν επίθεση προς τον ίδιο τον εαυτό. Επιπλέον, στα νέα αυτά συστήματα, διαπιστώνουμε συμπεριφορές εργαζομένων που γίνονται υπερβολικά αποδοτικοί, σε επαγγελματίες που είναι ισχυρογνώμονες, αφοσιωμένοι και πρόθυμοι και συγχρόνως είναι προσκολλημένοι σε μία κριτική σκέψη πάνω στην κοινωνική και υποκειμενική θέση και στάση τους. Ισορροπώντας με άλλα λόγια, με μία σχάση του ψυχισμού, πού είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της σχιζοφρένειας, της παράνοιας και της διαστροφής. Αυτές είναι μόνο μερικές από τις αλλαγές που βιώνουμε στη σύγχρονη εποχή.
Ο σημερινός άνθρωπος πιέζεται από το χρόνο, θέλει να είναι ακριβής και ανταγωνιστικά επιζητά τη κοινωνική καταξίωση. Είναι συχνά τελειομανής, επιδίδεται σε πολλές δραστηριότητες μαζί, επιζητά υπευθυνότητες, έχει φιλοδοξίες, είναι ανυπόμονος, δε μπορεί να περιμένει στην ουρά,. Αντιδρά επιθετικά, θέτει υψηλούς στόχους, δεν παραδέχεται την αποτυχία. Η τελευταία αντί να τον κάνει να αναθεωρήσει τους στόχους, τον οδηγεί στο να θέτει ακόμα μεγαλύτερους. Ή αντίθετα, υποτιμά τον εαυτό του, αποφεύγει τη σύγκρουση, δεν διεκδικεί, δεν έχει στόχους.
Οι δυσκολίες της ζωής και οι απογοητεύσεις είναι λίγο πολύ ίδιες για όλους τους ανθρώπους. Ο τρόπος αντιμετώπισης είναι αυτός που τελικά διαφέρει. Η δυνατότητα να μεταφέρει ένα άτομο μια ποσότητα από ναρκισσιστικές, μαζοχιστικές ικανοποιήσεις, επιθετικότητα και ερωτικά στοιχεία στην επαγγελματική εργασία, του προσφέρει μια αξία. Όταν η εργασία είναι συνειδητά επιλεγμένη, αξιοποιούνται με μετουσίωση οι υπάρχουσες κλίσεις του ατόμου.Ο ανταγωνισμός είναι στοιχείο όπως είπαμε αυτής της εποχής και ως ένα σημείο είναι χρήσιμος, όμως με αυτό τον τρόπο ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με μια κατάσταση σε συνθήκη μάχης. Η μάχη αυτή είναι κυρίως ψυχική. Επιπλέον, συχνά ο ανταγωνισμός, χωρίς να είναι ξένος προς τον εαυτό, αναπτύσσεται ως σταθερό στοιχείο της προσωπικότητας και μεταφέρεται σε πεδία όπως η οικογένεια, η σεξουαλική και κοινωνική ζωή, όπου λειτουργεί επιζήμια για τον εαυτό και τους άλλους. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τον εαυτό μας και τις δυνατότητες μας και να αποφεύγουμε τον καταναγκασμό της επανάληψης, δηλαδή την τάση να επαναλαμβάνουμε μια συμπεριφορά, παρότι γνωρίζουμε ότι είναι επιζήμια. Είναι χρήσιμο να εντάσσουμε τις φιλοδοξίες μας σε ένα πραγματικό πλαίσιο και όχι σε ένα ιδεώδες. Η αυτοεκτίμηση χρειάζεται ανατροφοδότηση. Εάν οι στόχοι που θέτουμε στον εαυτό μας είναι πραγματικοί και εφικτοί, τότε θα εισπράττουμε ικανοποιήσεις. Αν είναι εξωπραγματικοί ή ανέφικτοι θα τροφοδοτούμαστε με την αίσθηση της ανεπάρκειας, της ανικανότητας και της ανημπόριας ( κατάθλιψη). Πάντως η καταθλιπτική διάθεση σε αντίθεση με την άκρατη επιθετική συμπεριφορά ή τη βαριά κατάθλιψη, δίνει μια ευκαιρία στον άνθρωπο να επεξεργαστεί τις πλευρές του ψυχισμού του, να γνωρίσει τον εαυτό του και τις δυνατότητες του ώστε να ανασυνταχτεί και να λειτουργεί καλύτερα προς το συμφέρον του. Με άλλα λόγια μπορεί να βοηθήσει στη διαδικασία της ωρίμανσης.Αλλά γιατί είναι δύσκολο να είμαστε ευτυχισμένοι; Γιατί η φύση υπερέχει έναντι μας. Το σώμα μας είναι αδύναμο και εφήμερο και γιατί οι θεσμοί που είναι φτιαγμένοι από εμάς για να μας προσφέρουν ωφέλεια και προστασία, είναι ατελής. Πίσω από αυτή την ατέλεια, κρύβεται ένα κομμάτι της αδάμαστης φύσης, της δικής μας ψυχικής κατασκευής.
Σε αυτές τις συνθήκες καλείται η επιστήμη να αναδείξει τις δυναμικές πλευρές του ατόμου, μειώνοντας τις επιβλαβείς, να αυξήσει την ευχαρίστηση και να ελαχιστοποιήσει τον ψυχικό πόνο.
Με ικανοποίηση παρατηρώ ότι και άλλες ειδικότητες έχουν στρέψει το ενδιαφέρον και τις έρευνες σ ’αυτόν τον τομέα και κυρίως στη σύνδεση της προσωπικότητας και του άγχους, με οργανικές παθήσεις.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΡΟΝ στις 28 - 9 - 2008
|