Πολλά εγχειρίδια ορίζουν την ψύχωση σαν μια μείζονα ψυχική διαταραχή στην οποία σκέψη, συναίσθημα, επικοινωνία και συμπεριφορά είναι τόσο σοβαρά διαταραγμένα ώστε η ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέρχεται στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής παρακωλύεται σημαντικά. Τέτοιοι ορισμοί δίνουν έμφαση στην απώλεια της λειτουργικότητας.

Εντούτοις, πολλά άτομα τα οποία είναι σοβαρά διαταραγμένα στην καθημερινή τους ζωή (π.χ. αυτά με σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας) δεν θεωρούνται ψυχωτικά, ενώ μερικοί άρρωστοι που κρύβουν προσεκτικά τις παραληρητικές ιδέες τους (π.χ. ότι οι σκέψεις τους ελέγχονται από ξένους πράκτορες) μπορούν παρόλα αυτά να είναι λειτουργικοί στην εργασία τους και ακόμη να καταφέρνουν να διατηρούν οικογενειακή ζωή. Δεν υπάρχει κάποιος ενιαίος ορισμός που να ικανοποιεί όλους τους κλινικούς.

Για πρακτικούς σκοπούς η ψύχωση μπορεί να οριστεί ως η ανικανότητα διαχωρισμού ανάμεσα στο τι είναι πραγματικό και τι όχι, ακόμα και όταν οι αποδείξεις της πραγματικότητας είναι ξεκάθαρες. Η απώλεια της ικανότητας ελέγχου της πραγματικότητας είναι ουσιώδες στοιχείο της ψύχωσης. Τεκμήριο για την ψύχωση είναι το μπέρδεμα ανάμεσα στο τι προέρχεται από το μυαλό και τι από τον εξωτερικό κόσμο. Το ψυχωτικό άτομο έχει χάσει την αίσθηση των ορίων ανάμεσα στο «μέσα» και το «έξω» (απώλεια των ορίων του εγώ).

Κοινές ψυχωτικές πεποιθήσεις δηλ. παραληρητικές ιδέες, είναι ότι το άτομο μπορεί να ελέγξει τη σκέψη των άλλων, ότι ξένες δυνάμεις έχουν τοποθετήσει σκέψεις στο μυαλό του ατόμου, ότι οι άλλοι μπορούν να διαβάσουν τις σκέψεις του ατόμου κ.α. Όλα αυτά εμπεριέχουν την ιδέα ενός «διαπερατού» μυαλού. Οι ψευδαισθήσεις οι οποίες είναι παθογνωμονικές της ψύχωσης είναι εσωτερικά ερεθίσματα (π.χ. φωνές) τα οποία λανθασμένα πιστεύει το άτομο ότι προέρχονται από εξωτερική πηγή.

Σχιζοφρένεια: Σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από έντονη αλλοίωση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας, στην οποία το άτομο απαντά με τρόπους που βλάπτουν τη ζωή του. Αυτή η αλλοίωση ή παραμόρφωση της πραγματικότητας - ο ψυχωτικός πυρήνας της αρρώστιας - παρουσιάζεται με διαταραχές-συμπτώματα στην αντίληψη, στη σκέψη, στο συναίσθημα, στην ομιλία και στην ψυχοκινητικότητα. Βέβαια οι κλινικές εικόνες - οι άνθρωποι - παρουσιάζουν πολύ μεγάλη ποικιλία, από την έντονη διέγερση ως την απάθεια και την απόσυρση, από την απλή εκκεντρικότητα ως την πιο αλλόκοτη συμπεριφορά. Καλό είναι λοιπόν να μην έχουμε «κλισέ» στο μυαλό μας.

Κλινικοί τύποι:

· Παρανοϊκός τύπος: Έντονη ενασχόληση με μια ή περισσότερες παραληρητικές ιδέες δίωξης ή μεγαλείου ή συχνές ακουστικές ψευδαισθήσεις. Άγχος, θυμός, λεκτική και σωματική επιθετικότητα, καχυποψία και υπερευαισθησία στη διαπροσωπική επαφή συχνά χαρακτηρίζουν αυτόν τον τύπο, όπως και αμφιβολίες για την ταυτότητα του φύλου ή φόβος ότι θα θεωρηθεί το άτομο ομοφυλόφυλο ή θα το προσεγγίσουν ομοφυλόφυλοι. Η λειτουργικότητα του ατόμου παραβλάπτεται λιγότερο από άλλους τύπους και έτσι παρανοϊκοί σχιζοφρενείς μπορεί να λειτουργούν ικανοποιητικά σε κοινωνικές/επαγγελματικές καταστάσεις, που δεν διεγείρουν τους παρανοϊκούς τους φόβους.

· Αποδιοργανωμένος τύπος: Αποδιογανωμένος λόγος, αποδιοργανωμένη συμπεριφορά και επίπεδο ή απρόσφορο συναίσθημα (π.χ. ανόητο γέλιο). Μπορεί να υπάρχουν παραληρητικές ιδέες, όχι όμως συστηματοποιημένες, ενώ μαννιερισμοί, υποχονδριακά ενοχλήματα, υπερβολική κοινωνική απόσυρση και παραξενιές στη συμπεριφορά είναι συχνά. Η κοινωνική έκπτωση είναι μεγάλη.

· Κατατονικός τύπος: Κινητική ακινησία, όπως καταληψία (άκαμπτη διατήρηση μιας θέσης του σώματος για μεγάλο χρονικό διάστημα) ή εμβροντησία, ή αντίθετα υπερβολική και άσκοπη κινητική δραστηριότητα, ακραίος αρνητισμός ή αλαλία, αλλόκοτες στάσεις του σώματος, στερεότυπες κινήσεις, μορφασμοί, ηχολαλία ή ηχοπραξία. Σπάνια μορφή σχιζοφρένειας που μπορεί να διαγνωσθεί μόνο εάν δεν υπάρχει άλλη αιτιολογία για την κατατονία όπως κάποια ουσία, κάποια γενική ιατρική κατάσταση ή κάποιο μανιακό ή καταθλιπτικό επεισόδιο.

· Αδιαφοροποίητος τύπος: Τύπος σχιζοφρένειας στον οποίο υπάρχουν συμπτώματα όπως παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις, αλλά δεν πληρούνται τα κριτήρια για να κατατάξουμε τον ασθενή σε κάποιον από τους προηγούμενους τύπους.

· Υπολειμματικός τύπος: Ο τύπος αυτός αναφέρεται στις περιπτώσεις που έχει υπάρξει τουλάχιστον ένα επεισόδιο Σχιζοφρένειας, αλλά στην τωρινή κλινική εικόνα δεν υπάρχουν έντονα ψυχωτικά συμπτώματα, ενώ υπάρχουν αρνητικά συμπτώματα (συναισθηματική επιπέδωση, αλογία ή αβουλία) ή εξασθενημένα θετικά (παράξενες πεποιθήσεις, ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες).

Βέβαια τα ψυχωσικά συμπτώματα δεν εμφανίζονται με την ίδια μορφή σε όλους τους ασθενείς, καθώς παρεισφρύουν και τα στοιχεία του χαρακτήρα κάθε ατόμου.

Στη σημερινή εποχή είναι δύσκολο να συναντήσουμε ασθενείς, οι οποίοι ανήκουν αμιγώς σε κάποιον από αυτούς τους τύπους. Συνηθέστερη είναι η Άτυπη Ψύχωση, όπου συνυπάρχουν συμπτώματα από διαφορετικούς τύπους σχιζοφρένειας και δεν πληρούνται τα κριτήρια για να κατατάξουμε τον ασθενή σε κάποιον από τους τύπους αυτούς.

Θεραπεία: Με ταυτόχρονη φαρμακοθεραπεία, ψυχοθεραπεία και κοινωνικοποίηση για μακρό χρονικό διάστημα, μπορούν να βοηθηθούν πολλοί ασθενείς να επανακτήσουν τη χαμένη τους λειτουργικότητα και ψυχολογική ακεραιότητα, ώστε να εξασφαλισθεί η ποιότητα στη ζωή τους.
Για τη θεραπεία των ψυχώσεων, διαβάστε το άρθρο ,Ψύχωση και ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία.